Kawa, jaką znamy dzisiaj, stoi w obliczu poważnych wyzwań. Arabica, ceniona za swoje złożone profile smakowe, oraz Robusta, znana ze swojej odporności i wysokiej zawartości kofeiny, od lat dominują rynek. Jednak globalne ocieplenie, zmieniające się wzorce opadów, wzrost temperatur oraz nowe choroby roślin stanowią ogromne zagrożenie dla ich upraw. W tym kontekście pojawia się pytanie – czy przyszłość kawy leży w mniej znanych, ale bardziej odpornych gatunkach? Swoje wdzięki w tym temacie prezentuje Excelsa i Liberica.

Excelsa i Liberica to dwa gatunki kawy, które mogą zyskać na znaczeniu w nadchodzących latach. Wyróżniają się one wyjątkową odpornością na trudne warunki oraz unikalnym profilem smakowym. Czy są gotowe, by podbić serca miłośników kawy specialty?

Znane gatunki kawy – Arabica i Robusta

Arabica (Coffea arabica) – delikatność i złożoność

Arabica, będąca dominującym gatunkiem kawy (około 60–70% światowej produkcji), jest ceniona za swoje złożone smaki i subtelne nuty owocowe oraz kwiatowe. Rośnie głównie w chłodniejszych regionach o wysokich wysokościach (1200–2200 m n.p.m.). Niestety, jest niezwykle wrażliwa na zmiany klimatyczne i choroby, takie jak rdza kawowa (Hemileia vastatrix).

Robusta (Coffea canephora) – siła i odporność

Robusta, choć często postrzegana jako mniej wyrafinowana, ma swoje miejsce na rynku, zwłaszcza w produkcji espresso i kaw rozpuszczalnych. Rośnie na niższych wysokościach (do 800 m n.p.m.) i jest bardziej odporna na choroby oraz wyższe temperatury. Charakteryzuje się wyższą zawartością kofeiny, co sprawia, że jest bardziej gorzka i intensywna w smaku.

Problem? Obie odmiany mają ograniczenia. Arabica jest delikatna i podatna na zmiany klimatu. Robusta, choć odporna, często oferuje mniej złożony smak.

Excelsa i Liberica – (nie tak bardzo) nowi gracze na rynku kawy

W odpowiedzi na kryzys klimatyczny coraz częściej zwraca się uwagę na inne gatunki kawowca. Liberica i Excelsa, dotychczas traktowane jako ciekawostki, mogą stać się ratunkiem dla przyszłości kawy.

Liberica (Coffea liberica) – gigantyczne owoce i niezwykły profil smakowy

Liberica to gatunek, który wyróżnia się dużymi liśćmi, ogromnymi owocami i wyjątkowym smakiem. Pochodzi z Afryki Zachodniej, lecz obecnie uprawia się ją głównie w Malezji, Indonezji i na Filipinach.

Czym się wyróżnia?

• Rozmiar: Ziarna Liberiki są nawet dwa razy większe niż Arabiki.

• Odporność: Wytrzymuje ekstremalne temperatury, susze oraz choroby, które niszczą uprawy Arabiki.

• Smak: Niektóre odmiany charakteryzują się intensywnym, ziemistym aromatem z nutami dymu, drewna i przypraw, podczas gdy inne przypominają owoce tropikalne, karmel i kakao.

Ze względu na swój wyrazisty profil smakowy, Liberica nie jest tak popularna jak Arabica. Natomiast w rękach doświadczonych palarni może stać się prawdziwym skarbem.

Excelsa (Coffea excelsa) – tajemnicza gwiazda wśród kaw

Excelsa przez lata była traktowana jako odrębny gatunek, ale obecnie uważa się ją za podgatunek Liberiki. Mimo tego wyróżnia się na tyle, że często traktuje się ją jako osobną kategorię.

Czym się wyróżnia?

• Odporność: Jeszcze bardziej wytrzymała niż Liberica, świetnie radzi sobie w trudnych warunkach klimatycznych.

• Głębia smaku: Łączy w sobie nuty drzewne, przyprawowe i cytrusowe, a jej profil smakowy często opisuje się jako nietypowy i intrygujący.

• Lekkość i złożoność: W porównaniu do Liberiki Excelsa oferuje bardziej owocowy i subtelny smak, co czyni ją ciekawą alternatywą dla Arabiki.

Excelsa jest rzadko spotykana w Europie, ale coraz częściej pojawia się w kawach specialty, zwłaszcza w Azji. Mimo tego International Coffee Association nie uwzględnia Excelsy w swoich raportach ze względu na zbyt mały udział w rynku.

Kawa a kryzys klimatyczny – jak mogą pomócExcelsa i Liberica?

Zmiany klimatyczne sprawiają, że plantacje Arabiki przesuwają się na coraz większe wysokości, a w wielu regionach uprawa tej kawy staje się niemożliwa. Jak mogą pomóc Excelsa i Liberica?

Większa odporność na zmiany klimatu

• W przeciwieństwie do Arabiki i Robusty, Excelsa i Liberica mogą rosnąć w ekstremalnych warunkach, radząc sobie zarówno z upałami, jak i suszami.

• Nie wymagają dużych ilości wody, co sprawia, że mogą być uprawiane w rejonach zagrożonych pustynnieniem.

Odporność na choroby

• Rdza kawowa, która od lat dziesiątkuje plantacje Arabiki, nie stanowi zagrożenia dla tych odmian.

• Naturalna wytrzymałość tych roślin oznacza mniejsze użycie pestycydów i fungicydów. Jest to korzystne zarówno dla środowiska, jak i dla jakości kawy.

Różnorodność smakowa

• Dla miłośników kaw specialty Excelsa i Liberica mogą być nowym horyzontem w eksploracji smaku. Eksperymentowanie z różnymi stopniami palenia i metodami parzenia pozwala odkrywać ich unikalne właściwości.

Czy Excelsa i Liberica podbiją serca kawoszy?

Zalety

✅ Odporność – znacznie większa niż Arabiki i Robusty.
✅ Nowe doznania smakowe – niepowtarzalne nuty drzewne, owocowe i korzenne.
✅ Mniejsze zużycie wody i chemikaliów – bardziej ekologiczne niż tradycyjne uprawy.
✅ Nowe możliwości dla farmerów – uprawa kawy na obszarach wcześniej nieprzyjaznych dla Arabiki.

Wyzwania

❌ Mała rozpoznawalność – wciąż rzadko spotykana w Europie i Ameryce.
❌ Wyrazisty smak – nie każdemu przypadnie do gustu. Będzie wymagało zmiany nawyków smakowych.
❌ Wymaga nowego podejścia do palenia i parzenia – ziarna są inne niż Arabica i wymagają eksperymentów. Wciąż jest to teren w dużej mierze niezbadany przez sensoryków.

Excelsa i Liberica mogą stać się odpowiedzią na zmieniające się warunki klimatyczne i rosnące zapotrzebowanie na kawę. Choć ich smak może być dla niektórych wyzwaniem, rosnąca świadomość ekologiczna i chęć odkrywania nowych doznań sprawiają, że mają szansę na zdobycie popularności.

Czy kawa przyszłości będzie pochodziła z Liberiki i Excelsy? Być może. Jedno jest pewne – świat kawy nieustannie się zmienia, a nowe gatunki mogą odgrywać kluczową rolę w tej ewolucji.

Źródło zdjęć: Dzięki uprzejmości Helena Coffee Vietnam